کد مطلب:3240 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:41

گنجینه پرسمان » اجتماعي و فرهنگي

چرا امر به معروف و نهي از منكر بر هر فرد مسلمان واجب است؟

امر به معروف و نهي از منكر دو واجب بزرگ عقلي است كه شرع بدان ها بسيار تأكيد كرده است. اين حقيقت از آيات و روايات فراوان به دست مي آيد، چون اگر مسئلة امر به معروف و نهي از منكر در جامعه نباشد، عوامل مختلفي كه دشمن بقاي جامعة سالم است، همچون موريانه از درون ريشه هاي اجتماع را خواهند خورد و آن را از هم متلاشي خواهند كرد، بنابراين حفظ وحدت اجتماعي بدون نظارت عمومي ممكن نيست. آية ولتكن منكم أمة يدعون الي الخير يأمرون بالمعروف و ينهون عن المنكر(1) دستور داده كه همواره ميان مسلمانان بايد گروهي باشند كه اين دو وظيفة بزرگ اجتماعي را انجام دهند: مردم را به نيكي ها دعوت كنند و از بدي ها باز دارند.

آيا امر به معروف وظيفة همگاني است يا وظيفة گروه خاصي است؟ به تعبير ديگر: آيا انجام اين دو وظيفه براي همة مردم است، يعني واجب عيني است و يا بر برخي واجب است، يعني واجب كفايي است؟

بايد گفت: ابتدا بر همگان واجب است كه امر به معروف و نهي از منكر كنند، ولي وقتي تعدادي اقدام به اين دو كار كردند، از گردن ديگران ساقط مي شود.

به تعبير ديگر: واجب كفايي است.

از دقّت در مجموع آيات استفاده مي شود كه امر به معروف و نهي از منكر دو مرحله دارد: يكي مرحلة فردي كه هر كس موظّف است به تنهايي ناظر اعمال ديگران باشد؛ ديگري مرحلة دسته جمعي كه گروه و امّتي موظفند براي پايان دادن به نابساماني هاي اجتماع دست به دست هم بدهند، بدين معنا كه غير از اين كه در مرحلة فردي همگان وظيفه دارند، در برخي از امور مهمّ گروه خاصي كه آموزش ديده اند نيز بايد به وظايف سنگين خود عمل كنند.

در قرون گذشته در ممالك اسلامي تشكيلاتي مخصوص مبارزه با فساد و دعوت به انجام مسئوليت هاي اجتماعي به نام ادارة حسبه و مأموران آن به نام محتسب و يا آمران به معروف وجود داشتند كه مأمور بودند با همكاري يكديگر با هر گونه فساد و زشتي و ظلم و تباهي مبارزه كنند.(2)

آيا امر به معروف و نهي از منكر واجب عقلي است؟

با توجه به پيوندهاي اجتماعي و اين كه هركار بدي در اجتماع در نقطة خاصّي محدود نمي شود، بلكه هر چه باشد، همانند آتشي ممكن است به نقاط ديگر سرايت كند، عقلي بودن اين دو وظيفه تأييد مي شود.

به عبارت ديگر: در اجتماع چيزي به عنوان ضرر فردي وجود ندارد و هر زيان فردي امكان اين را دارد كه به صورت يك زيان اجتماعي در آيد. به همين دليل، منطق و عقل به افراد اجازه مي دهد در پاك نگه داشتن محيط زيست خود از هر گونه تلاش و كوششي خودداري نكنند.

در برخي از احاديث به اين موضوع اشاره شده است: پيامبر اكرم(ص) فرمود: يك فرد گنهكار ميان مردم همانند كسي است كه با جمعي سوار كشتي شود و به هنگامي كه در وسط دريا قرار گيرد، تبري برداشته و به خراب يا سوراخ كردن محلي كه در آن نشسته است، بپردازد. هرگاه به او اعتراض كنند، در پاسخ بگويد: در سهم خود تصرّف مي كنم و جاي خود را خراب مي كنم: اگر ديگران او را از اين عمل خطرناك باز ندارند، طولي نمي كشد كه آب دريا به داخل كشتي نفوذ كرده و همگي در دريا غرق مي شوند.(3)

علاوه بر آيات در منابع معتبر روايي در اهمّيت امر به معروف و نهي از منكر و عواقب شوم ترك آن دو رواياتي وارد شده است:

امام باقر(ع) فرمود: امر به معروف و نهي از منكر دو فريضة بزرگ الهي است كه بقية فرائض با آن ها برپا مي شوند. به وسيلة اين دو راه ها امن مي گردد و كسب و كار مردم حلال مي شود. نيز حقوق افراد تأمين مي گردد. در ساية آن زمين ها آباد و از دشمنان انتقام گرفته مي شود و در پرتو آن همة كارها رو به راه مي گردد.(4)

مردي خدمت پيامبر(ص) آمد، در حالي كه حضرت بر فراز منبر نشسته بود و پرسيد: بهترين مردم چه كسي است؟ پيامبر(ص) فرمود: آن كس كه از همه بيشتر امر به معروف و نهي از منكر كند و آن كس كه از همه پرهيزكارتر باشد و در راه خشنودي خدا از همه بيشتر گام بردارد.(5)

پي نوشت ها:

1. آل عمران (3) آية 104.

2. تفسير نمونه، ج 3، ص 36.

3. همان، ص 38.

4. همان، ص 38، به نقل از وسائل، ج 11، ص 395.

5. همان، ص 39.